Η παιδοψυχιατρική Εταιρεία Ελλάδος της Ένωσης Ψυχιάτρων Παίδων και Εφήβων, πραγματοποίησε το 8ο τακτικό της συνέδριο «Ψυχική
οδύνη και ανθεκτικότητα σε συνθήκες κρίσης»στην Αθήνα μεταξύ 31/5-1/6 2013.
Ανάμεσα στα εξαιρετικά ενδιαφέροντα επιστημονικά ζητήματα που αναπτύχθηκαν, ήταν και το θέμα: «Διαχείριση Κρίσεων με επιπτώσεις στην ψυχική
υγεία των παιδιών και οικογενειών: από την ψυχική οδύνη στην ελπίδα».
Μεταξύ των εισηγητών, ήταν και ο Πρόεδρος της ΕΑΠΣ, Γιάννης Σταμούλης, ο οποίος παρουσίασε την εισήγηση: "O Ρόλος των Σωμάτων
Ασφαλείας στη Διαχείρηση της επικοινωνίας σε καταστάσεις κρίσεων".
διαβάστε την εισήγηση:
Τα τελευταία χρόνια σημειώνεται μια
μεγάλη αύξηση των καταστροφών, τόσο των ανθρωπογενών, όσο και των φυσικών. Τα
τραγικά αποτελέσματά τους, πλήττουν πολλές φορές τον ίδιο τον πυρήνα του
κοινωνικού ιστού, τόσο με τις μεγάλες ανθρώπινες απώλειες, όσο και με τις
εκτεταμένες υλικές και περιβαλλοντικές ζημιές. Αυτό που προκαλεί ιδιαίτερο
προβληματισμό και ανησυχία, είναι ότι ο
ενεστώτας τρόπος οργάνωσης των επιχειρησιακών φορέων παροχής πολιτικής
προστασίας, αλλά και η προετοιμασία των κρατικών μηχανισμών, δεν επαρκούν,
πολλές φορές, καθώς ξεπερνιούνται από τη σφοδρότητα ή τη συχνότητα της
εκδήλωσης των καταστροφικών φαινομένων.Η εμπειρία πλέον από τη διαχείριση
των τελευταίων μεγάλων καταστροφών, δείχνει την αναγκαιότητα της ενσωμάτωσης
και άλλων δράσεων και προετοιμασιών στο κεντρικό στρατηγικό σχέδιο της
παγκόσμιας κοινότητας και των επιμέρους κρατικών σχηματισμών, ώστε να υπάρχει η
βέλτιστη αποτελεσματικότητα στην διαχείριση τους.Ένας ιδιαίτερα σημαντικός νέος
τομέας δράσης είναι τόσο η Επικοινωνιακή Διαχείριση όσο και η Ψυχοκοινωνική Παρέμβαση. Δράσεις που περιλαμβάνουν μια σειρά από ενέργειες που θα περιορίσουν όσο το δυνατόν περισσότερο τις βλάβες τόσο των ανθρώπων που θα εμπλακούν στην
κρίση όσο και στην κοινωνία γενικότερα. Το πρώτο επίπεδο της δράσης
περιλαμβάνει την εκπαίδευση των απλών πολιτών, ώστε να ευαισθητοποιηθούν στους
ενδεχόμενους κινδύνους που θα υπάρξουν μετά από μια καταστροφή καθώς και να
γνωρίζουν τους τρόπους αυτενέργειας για την βέλτιστη διαχείριση τους. Το δεύτερο
επίπεδο της δράσης στοχεύει σε όλους τους εξειδικευμένους επαγγελματίες που θα
κληθούν να επέμβουν από την πρώτη στιγμή για την αντιμετώπιση της καταστροφής.Στις καταστροφικές πυρκαγιές το
καλοκαίρι του 2007, από τα καθήκοντά μου, ως Τμηματάρχης Δημόσιων Σχέσεων και
εκπρόσωπος τύπου του Αρχηγείου του Πυροσβεστικού Σώματος, συμμετείχα στην επικοινωνιακή διαχείριση της πρωτοφανούς αυτής κρίσης που
πέρασε η χώρα μας.Η εικόνα ήταν «πόλεμος εν ειρήνη». Δεκάδες συνάνθρωποί μας
νεκροί, χωριά ολόκληρα κατεστραμμένα, κοινωνικές υποδομές εξαφανισμένες,
τεράστια οικολογική καταστροφή, εκατομμύρια στρέμματα φυσικού κάλλους
εξαφανίστηκαν, οικονομικές ζημιές τεράστιες.Η κατάσταση ισορροπούσε σε μια κλωστή. Η κοινωνία μας εύκολα
μπορούσε να περάσει από την κατάσταση της κρίσης στην κατάσταση του πανικού.
Του ανεξέλεγκτου πανικού με απρόβλεπτα πλέον αποτελέσματα.Η ομάδα μου, όσο αφορά το δικό μας
πεδίο, αυτό των Πυροσβεστικών Επιχειρήσεων, με εφόδια την υπηρεσιακή μας γνώση
και εμπειρία, διαχειριστήκαμε, πιστεύουμε στοιχειωδώς αποδεκτά, την κρίση,
ανταποκρινόμενοι στο πρωτόγνωρο για αυτού του είδους τις καταστάσεις.Σκοπός ήταν ο έλεγχο της κατάστασης,
η ανάκτηση της εμπιστοσύνης του κόσμου και η ισορροπία μεταξύ του πραγματικού
συμβάντος και του διαθλαστικής πολλές φορές επικοινωνιακής περιγραφής του.Παράλληλα οι πρώτες παρεμβάσεις
είχαν σκοπό να δίδεται με σοβαρό, υπεύθυνο τρόπο η πραγματική διάσταση της
κατάστασης, δημιουργώντας συνθήκες ισορροπίας, ικανή συνθήκη ώστε να
ενεργοποιηθεί το σύνολο του κεντρικού πολιτειακού μηχανισμού, σε επίπεδα πάνω
από αυτά, των επιχειρησιακών φορέων, ώστε να παρέχει όλες τις αναγκαίες δράσεις
για την ανακούφιση των πληγέντων και για την αποκατάσταση των βλαβών.Αυτή η πρωτόγνωρη εμπειρία μας έδειξε ότι στην πράξη το
πολύπλευρο της διαχείρισης μιας μεγάλης κρίσης.Κατανοήσαμε την αναγκαιότητα της
γνώσης και της προετοιμασίας, παρεμβάσεων που πρέπει να απαντούν άμεσα στις
παράλληλες ανάγκες διαχείρισης των θυμάτων, των οικογενειών τους, των διασωστών
και των οικείων τους, των ειδικών ευπαθών ομάδων του γενικού πληθυσμού, της
ευρύτερης κοινής γνώμης. Είδαμε την ιδιαίτερη δυσκολία της διαχείρισης μαζικών
απωλειών, το επικίνδυνο της διασποράς ανυπόστατων φημών, την ευκολία
δημιουργίας πανικού και γενικευμένης αναταραχής.Διαπιστώσαμε την ουσιαστική και
επιτακτική ανάγκη για τα στελέχη των επιχειρησιακών φορέων της Πολιτικής
Προστασίας, να έχουν εξειδικευμένες γνώσεις σε θέματα διαχείρισης κρίσεων.Διαχείριση που αποτελεί το αναγκαίο
ζητούμενο για την ίδια την υπόσταση της κρατικής μας οντότητας, αλλά και χρέος κοινωνίας και πολιτείας, απέναντι στο αγαθό της ζωής, της προστασίας του φυσικού
περιβάλλοντος, αλλά και των δημιουργημάτων του πολιτισμού μας.Στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων των
κρατικών φορέων που παρέχουν υπηρεσίες πολιτικής προστασίας στη χώρα περιλαμβάνεται η υποχρέωση για την επικοινωνία
με το σύνολο του ελληνικού
πληθυσμού.Η σημερινή ελληνική κοινή γνώμη, καθημερινά δέχεται τις διάφορες μορφές της σύγχρονης
επικοινωνίας (διαφήμιση, προώθηση, δημόσιες σχέσεις κ.λ.π.) μέσα από ένα
υπερβολικά μεγάλο αριθμό μέσων και
μηνυμάτων.Αποτέλεσμα αυτού του καταιγισμού της πληροφορίας
είναι η δυσκολία «διείσδυσης» των
επισήμων –υπηρεσιακών –μηνυμάτων, ενώ προβάλλεται επιτακτικά η ζήτηση για συνεχή και λεπτομερή πληροφόρηση.Αυτά τα
επικοινωνιακά μηνύματα των κρατικών
φορέων, ενισχύονται μεν από την σοβαρότητα του κρατικού χαρακτήρα
τους, την αποδοχή και την αναγνώριση
έργου τους , την υπευθυνότητα τους λόγω των νομικών του υποχρεώσεων, αλλά παράλληλα αποδυναμώνονται από την γενικότερη καχυποψία για το λόγο που
εκπορεύεται από δημόσια υπηρεσία, την μέτρια και ξύλινη συνήθως εικόνα της επικοινωνίας του Δημοσίου,
την ισχνότητα της προβολής, λόγω
πενιχρών μέσων (κονδυλίων).Μέσα σε αυτό το περιβάλλον η προσπάθεια των
στελεχών των Σ.Α. ιδιαίτερα για
ενημέρωση και πληροφόρηση της ελληνικής κοινωνίας προσπαθεί να ακολουθεί μια πολύπλευρη και επικοινωνιακή πολιτική,
που να πληροφορεί με σύγχρονο τρόπο, να
δημιουργεί κλίμα εμπιστοσύνης στους πολίτες, να τους κινητοποιεί, να τους
ευαισθητοποιεί στα ζητήματα που χρειάζεται η δράση τους και η προσφορά τους
(κίνδυνοι έναρξης πυρκαγιών, εθελοντισμός κ.λ.π.).Κάθε επιχειρησιακή δράση των Σ.Α. που
αντιμετωπίζει γεγονότα που απειλούν
άμεσα τις υποδομές της χώρας, την ασφάλεια και την πολιτική προστασία,
είτε με βραχυπρόθεσμα, είτε με μακροπρόθεσμα αποτελέσματα, αποτελεί
παράλληλα και κρίση που θα πρέπει να αντιμετωπιστεί και σε επικοινωνιακό επίπεδο.Σε αυτή την επικοινωνιακή κρίση εμπλέκονται τα ΜΜΕ, οι συναρμόδιοι φορείς, η ελληνική κοινή γνώμη, η διεθνή κοινή γνώμη, η πολιτική ηγεσία, τα θύματα
και οικογένειες εφόσον υπάρχουν. Η όλη διαδικασία της αντιμετώπισης και διαχείριση
της κρίσης περιλαμβάνει Προετοιμασία, μέσω εκπόνησης πιθανών σεναρίων.Αντιμετώπιση με βάση ενός επικοινωνιακού πλάνου, από συγκεκριμένη ομάδα επικοινωνίας,
σε συνεργασία με τους εμπλεκόμενους φορείς. Αξιολόγηση των δράσεων μετά την εκτόνωση της
κρίσης.Πιο
αναλυτικά :Εκπονούνται σενάρια πάνω στους ενδεχόμενους κινδύνους από συγκεκριμένη ομάδα που θα διαχειριστεί
επικοινωνιακά τη κρίση, ενώ παράλληλα γίνεται προετοιμασία για τις απαραίτητες υποδομές τόσο σε επικοινωνιακό υλικό, όσο και σε
επαφές με τους διαμορφωτές της κοινής γνώμης (ανθρώπους των Μ.Μ.Ε.)Όταν ξεκινήσει η κρίση, ενεργοποιείται το
σχέδιο δράσης, ξεκινώντας με τη
διαδικασία ροής της πληροφορίας, διαμορφώνοντας το μήνυμα του φορέα στα πλαίσια της στρατηγικής του.Στις πρώτες ώρες παρέχονται λεπτομέρειες των πραγματικών και
αναμφισβήτητων περιστατικών.Το επόμενο διάστημα, παρέχονται στοιχεία για τα τυχόν θύματα, τις δυνάμεις
που επεμβαίνουν, τυχόν δράστες και μια πρώτη εκτίμηση για τις αιτίες πρόκλησης
της κρίσης και σε δεύτερο χρόνο παρέχεται μια πιο ολοκληρωμένη ανάλυση των
γεγονότων.Αν η κρίση διαρκέσει περισσότερο, μετά από
αξιολόγηση, μπορεί να επιχειρηθεί να σχολιαστεί
ανακεφαλαιωτικά η κρίση, και να
διαχειριστούν τυχόν φήμες και ανεπίσημες
πηγές.Στο τέλος της κρίσης όταν το θέμα βρίσκεται εκτός επικαιρότητας μπορεί
να καλυφθεί από διαφορετικές οπτικές πλευρές (ιστορίες των θυμάτων, ή
τυχόν συναδέλφων που διακρίθηκαν).Στον σχεδιασμό αυτό της επικοινωνιακής
διαχείρισης λαμβάνεται υπόψη ότι τη στιγμή της κρίσης οι άνθρωποι είναι
επηρεασμένοι από την αίσθηση του κινδύνου και του πανικού αντιδρούν σπασμωδικά,
είναι ευάλωτοι στις διαδιδόμενες φήμες, παίρνοντας αποφάσεις της στιγμής,
υπεραπλουστεύουν τα γεγονότα, πιστεύοντας ότι ακούν, ταυτοποιούνται με το
επικίνδυνο της κατάστασης, βλέποντας τον εαυτό τους στη θέση των θυμάτων.Επίσης λαμβάνεται υπόψη η διαφορετικότητα
αντίληψης της κατάστασης από τις ομάδες πληθυσμού.Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η κατηγορία των
ανήλικων ατόμων, καθώς αυτά που θα εκτεθούν
σε εμπειρίες καταστροφών ή μαζικών ατυχημάτων μπορεί να αναστατωθούν και να
εκδηλώσουν υπερβολικά συναισθήματα μετά από μια καταστροφή.Χαρακτηριστικό, είναι το δημοσίευμα τοπικής εφημερίδας, την άνοιξη του
1927, μετά από έκρηξη σε Δημοτικό Σχολείο στο Bath του Michigan με
δεκάδες νεκρούς μαθητές (45 παιδιά),
όπου αναφέρεται το ζήτημα των «ψυχικών διαταραχών» που
προκλήθηκαν στα παιδιά που επέζησαν, μετά τη φοβερή εμπειρία τους.Επίσης τις ιδιαίτερες δυσκολίες για την προσέγγιση
των ανηλίκων στις καταστροφές, ανευρίσκουμε στα αποτελέσματα της έρευνας σε παιδιά σχολικής
ηλικίας, που πραγματοποίησαν στελέχη του Τομέα Κοινωνικής Πρόνοιας του
Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, στο Δήμο Ζαχάρως στην Ηλεία, μετά τις καταστρεπτικές
πυρκαγιές του καλοκαιριού του 2007.Επίσης λαμβάνεται υπόψη ότι γενικώς τα δεδομένα που έχουμε ως επικοινωνιακοί διαχειριστές, την
πρώτη κιόλας στιγμή που εκδηλώνεται η κρίση, δεν είναι επαρκή και ότι η
κατάσταση μπορεί να μεταβληθεί από στιγμή σε στιγμή, Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, ξεκινάει η επικοινωνιακή
διαχείριση, ώστε η ενημέρωση του κοινού να είναι απλή, χωρίς τη χρήση τεχνικών όρων, που
μπορεί να προκαλέσουν νέα ερωτηματικά
και αμφιβολίες στο κοινό, επίκαιρη, με
άμεση παρέμβασή, και σε χρόνο
ανάμεσα στο γεγονός και στην είδηση, σωστή, χωρίς διακινδύνευση διάψευσης στο άμεσο μέλλον,αληθινή, ώστε
η κάθε δήλωση, να
εξασφαλίζει τη μελλοντική αξιοπιστία του φορέα, συνεπής, απαλλαγμένη
από αντικρουόμενες δηλώσεις, εκτιμήσεις
από άλλους φορείς ή ακόμη και από διαφορετικά στελέχη του ίδιου του φορέα, οι
οποίες θα προκαλέσουν σύγχυση και αμφισβήτηση.Στα πλαίσια αυτά, ειδικά στο πρώτο χρονικό
στάδιο της κρίσης η παρέμβασή μας
περιέχει:τόσο την
παραδοχή ότι η κατάσταση είναι
υπό εξέλιξη, με ποσοστό αβεβαιότητας,αλλά παράλληλα
και το σταθερό μήνυμα που να αποδεικνύει την ικανότητα και την εξειδίκευση του ΦΟΡΕΑ, ώστε να
συμβάλλουμε στον καθησυχασμό & την αποκλιμάκωση.Η συνολική
επικοινωνιακή διαχείριση της κρίσης έχει
επίσης σκοπό να αποδείξει ότι ο φορέας. τόσο σε επιχειρησιακό, όσο και σε επικοινωνιακό
επίπεδο ήταν παρόν, την ώρα που έπρεπε,
λειτούργησε αποτελεσματικά βάσει σχεδίου, είχε τον πλήρη έλεγχο της κατάστασης,
αποτελώντας παράλληλα αξιόπιστη πηγή
πληροφόρησης για το συμβάν, λειτουργώντας με ψυχραιμία σύνεση και
αυτοσυγκράτηση.Πέρα από τα
συνοπτικά που σας ανέφερα θα μου επιτρέψετε να σας εκφράσω με την ευκαιρία του
συνεδρίου σας, την κοινή πλέον
διαπίστωση ότι η επιτυχή
διαχείριση των κρίσεων εξ αιτίας των καταστροφών απαιτεί πεδίο ευρύτερων διαφορεικών συνεργασιών,
κοινών δράσεων ύστερα από από
διεπιστημονικές μελέτες και αποτιμήσεις των δεδομένων των σύγχρονων
κινδυνικών φαινομένων.Πέρα από το υλικό
κόστος των καταστροφών, πλέον πρέπει
να υπολογίζουμε και το
ψυχοκοινωνικό κόστος των καταστροφών, προσβλέποντας στην οργανωμένη
ψυχο-κοινωνική παρέμβαση μετά την καταστροφή, η οποία θα προστατεύει την ψυχική υγεία των πολιτών,
θα μειώνει το μέγεθος των παθολογικών
εκδηλώσεων του ψυχικού τραύματος και θα αυξάνει την ανθεκτικότητα στον ψυχικό
τραυματισμό.Η αρωγή των φορέων ψυχοκοινωνικής υποστήριξης στη
διαχείρηση των μαζικών καταστροφών αποδεικνύεται μείζονος σημασίας για την
αποκατάσταση της ψυχικής υγείας των πληγέντων και την ομαλοποίηση της
καθημερινότητας και η ψυχοκοινωνική παρέμβαση θα πρέπει να συμπεριλαμβάνεται σε
κάθε σχέδιο έκτακτης ανάγκης.
